पश्चिम क्षेत्रको पशुपति भनेर समेत चिनिने  पर्रोहा बोलबम धामको इतिहास निकै पुरानो छ ।

धामका अध्यक्ष रामवली चैधरीले लुम्बिनीको इतिहासभन्दा अगाडिको समयको भएको अनुमान अहिलेसम्म सबै अुनसन्धान खुलेको  दाबी गर्छन् ।  उनले धामभन्दा २ किलोमिटर टाढा रहेको रानीबगियाँ तथा सैनासैनामा प्रचीन  समय ठूलो मानव बस्ती रहेको इतिहास रहेको बताए ।  जहाँ अहिले पनि पौराणिक कुवा, इँटा  आदि रहेको बेलाबेला अनुसन्धान भइरहेको छ । सोही समय पर्रोहा पर्मेश्वर बोलबम धाम गौतमबुद्धका पिता शुद्धोधन र आमा मायादेवी बुद्धको माओल देवदह जाँदा कपिलवस्तुबाट यही बाटो भएर पर्रोहा पर्मेश्वरको दर्शन गरेर जाने गरेको बताइन्छ भने पुराण पनि पर्रोहा धामको महत्व लेखिएको छ ।  त्यसैले बोलबम धाम ऐतिहासिक र पुरातात्विक दृष्टिले पनि महत्वपूर्ण छ । पर्रोहा बोलबम धाममा रहेको शिव ज्योतिर्लिङ्ग र यहाँ रहेका पार्वती र गणेशका मूर्ति पनि प्रचीन हुन् ।

पर्रोहा पर्मेश्वरबाहेक बुद्धले गृहत्याग गरेपछि पहिलोपटक बास बसेको स्थान कपिलवस्तुको ताम्रेश्वर, लुम्बिनी मार्गमा रहेको पर्कटेश्वरमा रहेका शिवलिङ्ग पनि ऐतिहासिक मानिन्छ । यिनीहरुको उत्पत्ति पनि बुद्धकालभन्दा पहिले नै भएको अनुमान गरिएको  खोजकर्ताहरुको रहेको छ ।

करिब डेढ सय वर्षअघि सौनामैनाको पर्रोहाका चन्दभान चौधरीका  (जो केही वर्षअघि स्वर्गे भइसके) छन् । जिजुहजुरबुवाले जङ्गल र झाडीभित्र शिवलिङ्ग फेला पारेका थिए । उनले शिवलिङ्गलाई आफ्नो घरमा लगेर स्थापना गर्नको प्रयास गरेका थिए । शिवलिङ्गलाई खन्दाखन्दै त्यसको फेद फेला पर्न सकेका थिएन् ।  त्यसै समयमा ती चौधरीले सपनामा देखेका थिए । सपनामा मलाई कोही कसैले कहीँ लान पाउँदैन भन्ने सुनेपछि सोही ठाउँमा मन्दिर निर्माण प्रयास गरेका थिए ।

तर मन्दिर निर्माण पूरा नहुँदै उहाँको मृत्यु भएको थियो । त्यसपछि त्यहाँ पूजाआजा सुरु भएको थियो । अहिले पनि स्थानीय थारुहरुले मन्दिरलाई विषेश महत्व दिएर पूजा आज गर्छन् । २०३५ सालमा भारतको पञ्जागढ झारढोर भन्ने ठाउँबाट १०८ स्वामी रमेश गिरी बोलबमधाममा आएका थिए । उनलाई  नागाबाबा रुपमा पनि  चिनिन्छ ।  ती नागाबाबाले सो स्थानको संरक्षण र व्यवस्थापनमा लागेका थिए ।

नागाबाबाले मन्दिर निर्माणका लागि व्यक्ति तथा सरकारी जग्गा उपलब्ध गराएका थिए । व्यवस्थित रुपमा २०४८ सालमा त्यहाँ शिव पञ्चायन मन्दिर स्थापना भएको हो २०४९ सालबाट बोलबमधाममा जलार्पण कार्यक्रम सुरु भएको  धामका महासचिव रामकृष्ष्ण अधिकारीले बताए ।

नागाबाबा बसेपछि यो स्थानको महत्व बढ्न थालेको  हो । २०४५ सालको फागुनमा पर्रोहा बोलबम धाममा शिव पञ्चायन मन्दिर बनाउन जग बसालिएको थियो । नयाँ मन्दिर निर्माण भएपछि २०४९ सालबाट जलार्पण कार्यक्रम सुरु भएको हो ।

२०५३ साल र त्यसयता पटक पटक महायज्ञ गरी पर्रोहा बोलबम धामको विकासका लागि पहल गरिएको छ भने स्थानीय नगरपालिका, एकृकीत लुम्बिनी पर्यटन विकास बोर्डलगायतले आर्थिक सहयोग गरेका छन् ।source: http://www.ratopati.com/story/8855